امروزه مشکل اضافه وزن و چاقی در کودکان و نوجوانان 5 تا 18 سال در جهان به صورت یک مشکل همگانی درآمده و به سرعت رو به افزایش است. این معضل از یک سو ناشی از تغییر الگوی غذایی و مصرف غذاهای پرانرژی با ظاهر جذاب ولی با ارزش غذایی کم، مصرف میان وعده های حاوی مقدار زیادی قند، نمک و چربی، مصرف ناکافی مواد غذایی دارای فیبر و از سوی دیگر، کاهش فعالیت جسمانی روزانه و تنش های عصبی ناشی از زندگی ماشینی حاکم در بیشتر جوامع  می باشد.

از پیامدهای نامطلوب چاقی در دوران کودکی و نوجوانی می توان افزایش خطر دیابت نوع 2 ،اختلالات چربی خون، کبد چرب، پرفشاری خون، آسم، مشکالت تنفسی و بیماری های قلبی- عروقی را نام برد.

از جمله دلایل دیگر ایجاد اضافه وزن وچاقی:

ژنتیک، اختلالات غددی و هورمونی، نوع داروهای مصرفی، میزان خواب و علل روحی و روانی

اقداماتی در جهت اصلاح الگوی غذایی می توان انجام داد، از جمله:

• مصرف روزانه صبحانه سالم مانند نان و پنیر و گردو، عدسی، تخم مرغ و...
• کنترل عادات نامناسب غذایی، محدود کردن مصرف میان وعده های کم ارزش و تنقلات و نوشیدنی های شیرین.
• مصرف روزانه میوه و سبزی به میزان 5 سهم (حداقل 2 واحد میوه و حداقل 3 واحد سبزی).
• تشویق به جایگزینی غذای خانگی به جای غذاهای رستورانی و فست فود.
• استفاده از نان و غلات کامل مثل برنج قهوه ای، نان های سبوس دار، گندم، جو و بلغور در غذاهای مختلف.
• استفاده از شیر و لبنیات کم چرب در وعده های غذایی.
• مصرف غذاهایی با انواع حبوبات مانند لوبیاگرم . انواع آش و....
• استفاده متعادل از خشکبار در میان وعده های غذایی به مقدار کم.
• استفاده از لقمه های سالم از جمله نان سبوس دار و پنیر کم چرب ،گردو، خرما، تخم مرغ، گوجه فرنگی، خیار در میان وعده ها.
• جایگزین کردن غذاهای آبپز، کبابی یا بخارپز به جای سرخ شده.

جهت بهبود خواب کودکان یا نوجوانان اقدامات زیر پیشنهاد می شود:

• داشتن یک برنامه منظم برای رفتن به رخت خواب در ساعت مشخص و برخاستن در زمان های مشخص.
• نگهداشتن اتاق درسکوت، تاریکی و در دمای مناسب.
• عدم استفاده از وسایل الکترونیکی مثل موبایل و تبلت  قبل از خواب.
• نخوردن غذاهای سنگین و پرکالری در وعده شام و فاصله ی حداقل دوساعته از زمان صرف شام تا زمان خواب.
• عدم مصرف نوشیدنی های کافئین دار مثل چای ، قهوه و نسکافه در عصر و شب.
• عدم مصرف زیاد مواد قندی و شیرین در هنگام شب، زیرا خوراکی های شیرین حاوی مقدار زیادی انرژی بوده و موجب بیش فعالی و ایجاد تحرک بیشتر و بهم خوردن نظم خواب کودک یا نوجوان می شود.
• خوردن یک لیوان شیر گرم کم چرب و شیرین نشده.
• داشتن فعالیت بدنی در طول روز، کم تحرکی در طول روز یکی از دلایل بدخوابی شبانه است.

پیشنهادهایی برای اصلاح رفتار های غذایی برای کودکان و نوجوانان:

• مشارکت با والدین در انتخاب و خرید مواد غذایی سالم.
• مشارکت در آماده سازی، پخت غذای سالم و تهیه سالاد و تزئین آن.
• آهسته غذا خوردن و جویدن کامل غذا.
• استفاده از بشقاب های کوچک که باعث می شود مقدار کمتری غذا خورده شود.
• مجبور نکردن کودک یا نوجوان به تمام کردن غذای بشقاب.
• داشتن فعالیت بدنی که در پیشگیری و درمان اضافه وزن و چاقی نقش مهمی دارد.

در صورتی که کودک یا نوجوان با مشکل اضافه وزن و چاقی روبه رو است پس از پایش تن سنجی توسط مراقب سلامت می بایست به یک مشاور تغذیه جهت دریافت مشاوره و رژیم غذایی مناسب مراجعه کند و خانواده نیز در زمینه تغذیه سالم آگاهی لازم را کسب نمایند و توصیه های گفته شده را رعایت کنند.

فاطمه ایزدی-کارشناس ارشد تغذیه-مرکز بهداشت شهرستان خرامه