علیرغم اهمیت تغذیه زنان، سوء تغذیه (کمبود وزن، کوتاهی قد، کم خونی و اضافه وزن) میلیون ها زن را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می دهد. شواهد موجود نشان می دهد که رژیم غذایی زنان باردار نامطلوب است و صرف نظر از اینکه آیا زنان دچار کمبود وزن، وزن طبیعی یا اضافه وزن هستند، کمبود ریزمغذی های کلیدی (مانند آهن، فولات، ویتامین های B12و D ،ید و روی) به طور گسترده ای در آنها شایع است.

تغذیه صحیح در تمام دوره های زندگی از ارکان اصلی زندگی سالم به شمار می رود و در برخی از این دوره ها از اهمیت بیشتری برخوردار است .یکی از حساس ترین و مهم ترین دوران های زندگی یک مادر، دوران بارداری و شیردهی است. برخورداری از یک تغذیه مناسب با توجه به وضعیت فیزیولوژیک، سن بارداری یا شیردهی، میزان فعالیت و خصوصیات  ویژه فردی امری کاملا ضروری است.

براساس نتایج مطالعات مختلف، وزن مناسب قبل از بارداری و افزایش وزن مناسب در طول بارداری با استفاده از تغذیه  مناسب و کافی دو راهکار موثر برای پیشگیری از تولد نوزاد کم وزن می باشد.

اهمیت ریزمغذی ها در دوران قبل و حین بارداری:

کمبود مواد مغذی در دوران قبل از بارداری، بر عملکرد فرآیندهاى فیزیولوژیک و بیوشیمیایى مؤثر در بارورى، تأثیر منفى می گذارد.کمبود ویتامین D موجب کاهش باروری در هر دو جنس می شود. در واقع جذب مناسب ویتامینD  و به دنبال آن جذب کلسیم در مردان موجب تقویت فرایند اسپرماتوژنز و افزایش تحرک اسپرم می شود.

سطوح پایین مس و روی تأثیر منفى بر تکامل تخمک می گذارد.

گلوکز و ریزمغذى هایى نظیر ید، کلسیم، فسفر، آهن، روى، مس و ویتامین C که براى رشد و تکامل جنین از اهمیت حیاتى برخوردارند.کمبود این ریزمغذی ها می تواند عوارضی نظیر سقط جنین، ناهنجارى هاى مادرزادى، کم هوشى، کوتولگى وهیپوگونادیسم، اختلال رشد جنین و جفت را ایجاد نماید و مشکلاتی نظیر پوکى استخوان، دردهاى عضلانى و استخوانى و کم خونى را برای مادر موجب شود.

انرژی و مواد مغذی مورد نیاز در دوران بارداری :

انرژی: بهترین راه برای اطمینان از دریافت کافی انرژی، پایش میزان افزایش وزن دوران بارداری است.

کربوهیدرات: نقش اصلی کربوهیدرات ها تامین انرژی برای بدن است.

چربی: چربی منبع عمده تامین انرژی برای بدن است و به جذب ویتامین های محلول در چربی و کاروتنوئیدها کمک می کند.

پروتئین: کمبود پروتئین در بارداری پیامدهای نامطلوب از جمله اختلال در رشد و سنتز سلول و بافت های جنین بدنبال دارد.

فیبر: فیبر بخشی از میوه ها، سبزی ها و دانه های خوراکی به ویژه حبوبات و غلات می باشد که در بدن انسان هضم نمی شود.

ویتامین ها: در بارداری برخی ویتامین ها از اهمیت خاصی برخوردارند. بعضی از این ویتامین ها از طریق رژیم غذایی قابل تامین است ولی در سایر موارد استفاده از یک مکمل ضروری است.

فولات (اسید فولیک): نیاز به اسید فولیک در دوران بارداری به علت تولید بیشتر گلبول های قرمز خون و شکل گیری دستگاه عصبی جنین افزایش می یابد.

ویتامینD: بهترین منبع برای تولید ویتامین D نور خورشید است. سطوح پایین ویتامین D  در طی بارداری فرد را مستعد ابتلا به پرفشاری خون می کند. کمبود ویتامین D  در مادر با هیپوکلسمی نوزادی و هیپوپلازی مینای دندان در کودکی، ارتباط دارد.

مواد معدنی: در بارداری مواد معدنی همانند ویتامین ها از اهمیت خاصی برخوردارند. بعضی از این مواد معدنی مثل آهن از طریق رژیم غذایی قابل تامین است ولی در سایر موارد استفاده از یک مکمل ضروری است.

آهن: وجود آهن برای تولید گلبول های قرمز خون، افزایش هموگلوبین، رشد و نمو و تامین ذخایر کبدی جنین ضروری است.

اهمیت کنترل وزن قبل و در حین بارداری:

میزان ذخایر چربی بدن قبل از بارداری به طور موثری بر قابلیت باروری تأثیر دارد.

از سوى دیگر وجود اضافه وزن در زنان به دلیل تغییر در نسبت تستوسترون به استروژن و اختلال در تخمک گذارى، مى تواند موجب بروز مشکلات بارورى شود.در زنان چاق احتمال وقوع دیابت تشخیص داده نشده قبل از باردارى، اختلال تحمل گلوکز و دیابت باردارى موجب شیوع بیشتر ناهنجارى هاى مادرزادى جنین مى شود.

در مردان نیز افزایش توده بدنى با کاهش سطح تستوسترون سرم و کاهش میزان بارورى همراه است.

درمادرانی که بارداری خودرا با سوءتغذیه آغاز می کنند و یا درحین بارداری افزایش وزن مناسب را ندارند احتمال تولد نوزاد کم وزن (کمتر از 2500 گرم) افزایش می یابد.

مرگ ومیر درنوزادان کم وزن بیشتر است، ضریب هوشی پایین تر دارند و شانس ابتلا به بیماری های غیرواگیر بیشتر است.

وزن گیری بیش از حد در طی بارداری یک عامل خطر شناخته شده برای پیامدهای نامطلوب متعدد مانند دیابت بارداری، فشار

خون بالا، مرده زایی، ماکروزومی و خونریزی پس از زایمان می باشد.

در نوزادانی که از مادران چاق متولد می شوند ریسک ناهنجاری های قلبی و نقائص مادرزادی لوله عصبی ، دیابت و فشارخون بالا بیشتر است.

اهمیت مراجعه به مشاور تغذیه در بارداری:

ارائه مشاوره تغذیه در مراقبت های دوران بارداری سبب بهبود وزن گیری مادر باردار می شود.

مشاوره تغذیه به منظور کاهش وزن گیری بیش از حد در طی بارداری می تواند خطر عوارض مرتبط با آن مانند دیابت بارداری و زایمان سزارین اورژانسی را کاهش و در نهایت احتمال بستری شدن نوزاد در NICU را به طور قابل توجهی کاهش دهد.

هر گونه اصلاح رژیم غذایی بعد از تشخیص دیابت بارداری سبب کاهش قند خون ناشتا، قندخون دوساعته و تولد نوزاد با وزن مناسب می شود.

بنابراین شناسایی زود هنگام مادران در معرض خطر سوء تغذیه از طریق ارزیابی وضعیت تغذیه مادران قبل و در حین دوران بارداری و انجام مداخلات لازم از راهکارهای عملیاتی و موثر در پیشگیری و کنترل عوارض ناشی از سوء تغذیه می باشد.

فاطمه ایزدی-کارشناس ارشد تغذیه-شبکه بهداشت و درمان شهرستان خرامه